Χιλή: Ο αγώνας για τη λίμνη Lleu Lleu

Αρκετές κοινότητες Μαπούτσε γύρω από τη λίμνη Lleu Lleu συντονίζουν τη δράση τους για τη δημιουργία ενός ραδιοφωνικού σταθμού που θα λειτουργεί σαν μέσο αντιπληροφόρησης. Για μία ακόμα φορά η συγκεκριμένη λίμνη και οι παραδοσιακές κοινότητες των Μαπούτσε απειλούνται από το Χιλιανό κράτος και τον καπιταλισμό. Αυτή τη φορά εταιρείες εξόρυξης σχεδιάζουν την κατασκευή ορυχείου για την εξόρυξη μεταλλευμάτων. Οι Μαπούτσε οργανώνονται για να αντισταθούν και να υπερασπίσουν τη γη τους. Ακολουθεί το αναλυτικό άρθρο του John Severino.

Τέλη Σεπτέμβρη. Άλλη μια μέρα στην κοινότητα της Juana Millahual. Ο Jose Llanquileo οδηγεί τα βόδια που τραβούν ένα βαρύ μεταλλικό άροτρο, καθαρίζοντας τα ξερόχορτα στο λόφο και προετοιμάζοντας την εαρινή σπορά πατάτας, κριθαριού και κρεμμυδιού. Κοντά η Angelica, ετοιμάζει μια φωτιά για να κάψει τα απομεινάρια πεύκων και ευκαλύπτων που φυτεύτηκαν από τις εταιρείες υλοτόμησης στην κλεμμένη γη των Μαπούτσε. Σήμερα ο ήλιος λάμπει και ένα απαλό αεράκι φυσά ανάμεσα από τις συστάδες των δέντρων Τέπα στις όχθες της λίμνης Lleu Lleu, μία από τις πιο καθαρές στη Νότια Αμερική. Κάποια άλλη μέρα δεν θα ναι διόλου παράξενο το θέαμα εκατοντάδων ένοπλων αστυνομικών με τζιπ, ελικόπτερα και τεθωρακισμένα οχήματα να γκρεμίζουν τις πόρτες ενός από τα μικρά σπίτια για να διεξάγουν έρευνα ή να εφορμήσουν στο κυνήγι κάποιου φυγά. Οι παραδοσιακές κοινότητες των αυτοχθόνων, όσο ήρεμες και να μοιάζουν μια οποιαδήποτε μέρα που η αστυνομία δεν βρίσκεται κοντά, είναι στα αλήθεια ψυχωμένες εστίες αντίστασης στις καπιταλιστικές επενδύσεις και τη νεοφιλελεύθερη ανάπτυξη.

Αυτή η κοινότητα, παρόμοια με τις γειτονικές τις, βρίσκεται σε μια διαδικασία δυναμικής ανάκτησης των εκατοντάδων εκταρίων των παραδοσιακών εδαφών της, που αρπάχτηκαν βιαίως από τις εταιρείες υλοτόμησης. Η Forestal Mininco, που ανήκει σε μία από τις πλουσιότερες οικογένειες της Χιλής, συνεργαζόμενης με το Δ.Ν.Τ., το δεξί χέρι της Παγκόσμιας Τράπεζας, ελέγχει χιλιάδες εκτάρια με φυτώρια κωνοφόρων και ευκαλύπτων  γύρω από τη λίμνη Lieu Lieu. Εκεί που άλλοτε υπήρχαν αγροί με τη φυσική βλάστηση της περιοχής, οι εταιρείες υλοτόμησης έχουν φυτέψει γενετικά τροποποιημένα κωνοφόρα δέντρα και ευκαλύπτους σε σειρές, επιβαρύνοντας βαριά το έδαφος, τον υδροφόρο ορίζοντα και την βιοποικιλότητα της περιοχής. Τα φυτώρια εξωτικών δέντρων, που παράγουν κυρίως για εξαγωγές, αποστραγγίζουν τα αποθέματα νερού και κλέβουν το φαγητό από τα στόματα των αυτοχθόνων κοινοτήτων.

Το 1879, η προ-γιαγιά του Jose είχε στην κατοχή της 10.000 εκτάρια γης στις όχθες της λίμνης (περίπου 25.000 στρέμματα). Τώρα η κοινότητα των 21 οικογενειών έχει μόλις 300 εκτάρια, αν και διεκδικούν άλλα 100, που για την ώρα τα εκμεταλλεύεται η Mininco. Ανάμεσα στο 1881 και 1883, το Χιλιανό κράτος κατόρθωσε τελικά να εισβάλλει και να κατακτήσει το Walmapu, την περιοχή που κάλυπταν τα εδάφη των Μαπούτσε, σφάζοντας μεγάλο μέρος του πληθυσμού και επιχειρώντας να εξαφανίσει την κουλτούρα, τη γλώσσα και τη θρησκεία όσων επιβίωσαν. Από την άλλη πλευρά των Άνδεων το κράτος της Αργεντινής πραγματοποίησε αντίστοιχη εισβολή στα εδάφη των Μαπούτσε. «Αποκαλούν αυτό το γεγονός Ειρήνευση της Αραουκανίας» εξηγεί ο Jose. «Λένε πως έφεραν την ειρήνη. Για μας δεν ήταν έτσι. Για μας ήταν γενοκτονία»

Στο πέρασμα των προηγούμενων αιώνων, οι Μαπούτσε διατήρησαν με γενναιότητα την ανεξαρτησία τους. Αφού έχασε αρκετούς πολέμους και αφού όλες οι απόπειρες εισβολής απέτυχαν, το βασίλειο της Ισπανίας, υποχρεώθηκε να υπογράψει την πρώτη από μια σειρά συνθηκών με το έθνος των Μαπούτσε το 1641. Στα 1825, το νέο Χιλιανό κράτος αναγνώρισε το έθνος των Μαπούτσε και όλα τα εδάφη νότια του ποταμού Bio Bio. Σχεδόν όλα τα εδάφη ανάμεσα στην Concepcion και το Puerto Mont, καθώς και ένα αντίστοιχο κομμάτι στην Αργεντινή, ανήκουν στο ανεξάρτητο Walmapu, σύμφωνα με αρκετές συνθήκες αιώνων.

Τις πρώτες δεκαετίες της κατοχής , οι Μαπούτσε έπρεπε απλά να αγωνιστούν για την επιβίωσή τους. Οι περισσότεροι εκδιώχθηκαν από τη γη τους ή πυροβολήθηκαν από τους νέους γαιοκτήμονες για τις μικρότερες πράξεις αντίστασης. Στα 1970, η βιομηχανία του ξύλου έβαλε μπρος , σαν αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών του καθεστώτος του Πινοσέτ, Από τη μετάβαση στη δημοκρατία το 1990 και έπειτα, η συζήτηση για τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ανάπτυξη, μέχρι ακόμα και το ενδεχόμενο της αυτονομίας έχει μπει στην ατζέντα της πολιτικής συζήτησης, αλλά το κράτος και τα μίντια έχουν συμμαχήσει στην καταστολή του αγώνα των Μαπούτσε. Ακριβώς επειδή οι Μαπούτσε δεν έχουν ξεχάσει πως είναι ένα ανεξάρτητο έθνος και επειδή ποτέ δεν παραδόθηκαν στην κατοχή των εδαφών τους, η εξουσία προσπαθεί να κάνει ότι είναι δυνατό για την αναγωγή του «Ζητήματος των Μαπούτσε» σε μια σφαίρα συζήτησης γύρω από τη φτώχια και την περιθωριοποίηση. Λες και το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί από ανθρωπιστικές οργανώσεις και την οίκο-τρομοκρατία, όταν γίνεται αστυνομικό ζήτημα. Αλλά όπως είχε δηλώσει και ο Matias Cachileo, όχι πολύ προτού πυροβοληθεί πισώπλατα και δολοφονηθεί από την αστυνομία κατά τη διάρκεια μεγάλης κλίμακας διαμαρτυριών το 2008: « Δεν είμαστε οι αυτόχθονες της Χιλής. Είμαστε οι Μαπούτσε. Είμαστε άλλος λαός.»

Ο Jose Llanquileo εκτίει το τελευταίο κομμάτι της 5ετούς φυλάκισης που του επιβλήθηκε για το κάψιμο κωνοφόρων σε ένα από τα φυτώρια της Mininco. Έχει εκτίσει ήδη 4 χρόνια στη φυλακή και τώρα παίρνει άδεια κάθε βδομάδα για να επιστρέψει στην κοινότητά του τα σαββατοκύριακα και να βοηθήσει με τις δουλειές στον αγρό. Έξω από τις φυλακές στο Temuco εξηγεί γιατί ο αγώνας τους θεωρείται τόσο μεγάλη απειλή για το Χιλιανό κράτος. «Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο φοβούνται τις ιδέες μας. Το αποκαλούμενο ζήτημα των Μαπούτσε δεν έχει λύση. Τα αιτήματα που έχουμε προϋποθέτουν την ολοκληρωτική ρήξη με το κράτος. Αυτό που ζητάμε είναι η ανεξαρτησία των Μαπούτσε. Συνειδητά προβάλουμε τα ιστορικά θεμέλια αυτών των αιτημάτων.» Αργότερα, προχωρώντας σε ένα δρόμο γεμάτο από Χιλιανές σημαίες για τον εορτασμό των 2 αιώνων ανεξαρτησίας μου είπε περιπαιχτικά « Οι 2 αιώνες είναι ένα ψέμα. Αυτά τα εδάφη είναι στην κατοχή της Χιλής μόνο τα τελευταία 130 χρόνια»

O αγώνας για τη γη αναζωπυρώθηκε στις αρχές του 1990 όταν οι Μαπούτσε άρχισαν δυναμικά να ανακαταλαμβάνουν τη γη που τους είχαν κλέψει. Πρώιμες οργανώσεις όπως το Συμβούλιο Όλων των Εδαφών, έκαναν πιο δημοφιλή αυτή την τακτική της συμβολικής κατάληψης γης, μέσω της οποίας τα μέλη μιας κοινότητας θα καταλάμβαναν ένα κομμάτι γης για μια μέρα, χτίζοντας εκ νέου τη συλλογική συνείδηση πως η γη τους ανήκε, και πως οι γαιοκτήμονες και οι εταιρείες ξυλείας ήταν οι άρπαγες. Αργότερα, το Συντονιστικό της Arauca Malleco (C.A.M.), ανέπτυξε μια πρακτική «παραγωγικής ανάκτησης» που προχωρούσε πολύ πιο πέρα από το συμβολισμό. Από εδώ και στο εξής, οι καταλήψεις γης θα γίνονται για τη μόνιμη ανακατάληψη των κλεμμένων εδαφών. Τα μέλη των κοινοτήτων και ακτιβιστές του C.A.M., κατέστρεφαν τα φυτώρια και φύτευαν σπαρτά στην ανακτημένη γη. « Το C.A.M ήταν για την Χιλιανή κυβέρνηση ότι είναι η Al Qaida για της Η.Π.Α.» αστειεύτηκε ο Llanquileo.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός πως η Χιλιανή κυβέρνηση άρχισε γρήγορα να εφαρμόζει τον αντιτρομοκρατικό νόμο σε μια σύγκρουση που τα μόνα ανθρώπινα θύματα ήταν Μαπούτσε. «Η κυβέρνηση ενδιαφέρεται περισσότερο για την προστασία της ιδιοκτησίας παρά για την ανθρώπινη ζωή» λέει ο Sergio Catrilaf, ένας ακτιβιστής Μαπούτσε που διώκεται με τον αντιτρομοκρατικό νόμο και αντιμετωπίζει ποινή κάθειρξης 18 χρόνων. Κατηγορείται για την κατοχή όπλων και εκρηκτικών . «Αλλά δεν έχουν κανένα αποτύπωμα. Δεν υπάρχει κανενός είδους βιολογική απόδειξη που να με συνδέει με αυτά τα ευρήματα. Είναι στημένο.» Στις συχνές εφόδους στις κοινότητες των Μαπούτσε «δεν βρίσκουν τίποτα παράνομο. Βρίσκουν παράνομο υλικό μόνο όταν συλλαμβάνουν κάποιον. Δεν είναι ύποπτο αυτό;»

Ο Catrilaf είναι ένας από τους δεκάδες Μαπούτσε που αντιμετωπίζουν βαριές καταδίκες διωκόμενοι με τον αντιτρομοκρατικό νόμο που μεγαλώνει τις ποινές, επιτρέπει τους «μυστικούς μάρτυρες» που δεν μπορούν να ερωτηθούν διεξοδικά από την υπεράσπιση και ακυρώνει το τεκμήριο της αθωότητας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οι ψευδομάρτυρες και η κατασκευή ενοχοποιητικών στοιχείων γίνονται οι συνήθεις αστυνομικές πρακτικές. Ο Catrilaf και 33 ακόμα πολιτικοί κρατούμενοι ξεκίνησαν απεργία πείνας στις 12 Ιούλη, απαιτώντας την αποστρατικοποίηση των εδαφών των Μαπούτσε και το τέλος των διώξεών τους με βάση τον αντιτρομοκρατικό νόμο.

Μετά από παραπάνω από 70 μέρες απεργίας πείνας, διαδηλώσεων συμπαράστασης και προσοχής από τα μίντια η κυβέρνηση έκανε την κενή περιεχομένου χειρονομία της προσφοράς της άρσης των κατηγοριών για τρομοκρατία μόνο για όσους επρόκειτο να περάσουν από δίκη εκείνη την περίοδο. Τροποποίησε επίσης τον αντιτρομοκρατικό νόμο για να μειώσει τις ποινές για κάποιες κατηγορίες και να τις αυξήσει για άλλες, ενώ απέσυρε το κομμάτι εκείνο του νόμου που επέτρεπε στο κράτος να σύρει ανθρώπους ενώπιον πολιτικού αλλά και στρατιωτικού δικαστηρίου για οποιοδήποτε έγκλημα εναντίον της αστυνομίας ή του κράτους. Τα μίντια παρουσίασαν την τροποποίηση σαν μια σημαντική αλλαγή, αλλά οι απεργοί πείνας, τα μέλη των οικογενειών τους και οι δικηγόροι κατέληξαν στο συμπέρασμα πως ο τροποποιημένος νόμος στην πραγματικότητα διευκολύνει την κυβέρνηση στο να τιμωρήσει τους αντιπάλους της.

Παρά την καταστολή, η τακτική της παραγωγικής ανάκτησης έχει μαζικοποιηθεί. Δεκάδες κοινότητες Μαπούτσε έχουν μπει σε μία διαδικασία ανακατάληψης της γης, ξεριζώνοντας τα εξωτικά δέντρα και φτιάχνοντας τα παρτέρια τους. Αναστηλώνουν με αυτό τον τρόπο τη δυνατότητά τους να αυτοσυντηρηθούν και να τραφούν δίνοντας ένα τέλος στην εξάρτηση από την κρατική βοήθεια και την καπιταλιστική οικονομία.

Οι κάτοικοι της Juana Millahual είναι απασχολημένοι με την ανάκτηση των πρώτων 100 εκταρίων γης από τα συνολικά 1000 που διεκδικούν τα τελευταία 50 χρόνια Στην αρχή, η διαδικασία ήταν πιο επικίνδυνη. Η αστυνομία φύλαγε τα φυτώρια με ζήλο και ήταν ριψοκίνδυνη δουλεία να προξενήσεις βλάβες στα δέντρα, ή να σαμποτάρεις τα φορτηγά και γενικά να πραγματοποιήσεις οποιαδήποτε δράση που θα υποχρέωνε τις εταιρείες να εγκαταλείψουν αυτό το κομμάτι γης. Τα δικαστήρια αποφάσισαν πως δεν μπορούσαν να προχωρήσουν σε περαιτέρω δράση από τη στιγμή που και η κοινότητα και η εταιρεία τους παρουσίαζαν αληθινούς τίτλους ιδιοκτησίας διεκδικώντας τη γη. Από τη στιγμή εκείνη και έπειτα όλες οι οικογένειες στην κοινότητα ήταν σε θέση να βγουν και να καλλιεργήσουν την κολεκτιβοποιημένη γη.

Αλλά η καταστολή δεν έχει σταματήσει. Αρκετά μέλη της κοινότητας έχουν στοχοποιηθεί από την αστυνομία με κατασκευασμένες κατηγορίες και έχουν είτε υποχρεωθεί να ζουν σαν φυγάδες είτε έχουν φυλακιστεί. Ο Jose και η Angelica ζούσαν κρυμμένοι για 3 χρόνια, αποφεύγοντας τη σύλληψη με την κατηγορία της συμμετοχής σε παράνομη οργάνωση, όπως προβλέπει ο αντιτρομοκρατικός νόμος, πριν συλληφθούν τελικά. Πέρασαν ένα χρόνο προφυλακισμένοι και τελικά αφέθηκαν ελεύθεροι λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων, αν και ο  Jose φυλακίστηκε με την κατηγορία του εμπρησμού. Το πρώτο τους παιδί γεννήθηκε όσο ήταν στην παρανομία.

Ένας από τους κύριους στόχους του αντιτρομοκρατικού νόμου και της αστυνομικής καταστολής γενικά, είναι να παραμερίσει οποιοδήποτε εμπόδιο για την επέλαση της ανάπτυξης. «Το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το προβάδισμα του καπιταλισμού με τη μορφή επενδύσεων στα εδάφη μας. Αυτή είναι μία από τις βασικές απειλές που αντιμετωπίζουν οι Μαπούτσε γιατί σημαίνει την εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου. Αυτός ο πλούτος βρίσκεται στα εδάφη των Μαπούτσε οπότε η ανάπτυξη σημαίνει τον διωγμό των κατοίκων» εξηγεί ο Jose . « Ακόμα και τώρα που ανακτούμε τα εδάφη μας, αυτές οι επενδύσεις είναι σε εξέλιξη, πράγμα που βάζει σε κίνδυνο ότι έχουμε πετύχει.»

Εκτός από τα δάση, τα εδάφη των Μαπούτσε είναι πλούσια σε ασήμι, χρυσό, γαιάνθρακα και υψηλή δυναμική για παραγωγή γεωθερμικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας.. Η περιοχή γύρω από τη λίμνη ειδικότερα απειλείται από ένα μυστικό σχέδιο εξόρυξης που οι κάτοικοι ανακάλυψαν τυχαία όταν κεραίες εντοπισμού τοποθετήθηκαν για την τοπογράφηση κοιτασμάτων προς εξόρυξη. Πιο συγκεκριμένα , οι εταιρείες ενδιαφέρονται για την εξόρυξη των κοιτασμάτων Σκάνδιου. Τα μέλη της κοινότητας ενεργοποιήθηκαν για να αποτρέψουν την εξόρυξη, στήνοντας δράσεις διαμαρτυρίας και καταστρέφοντας τις κεραίες. Όταν ο κυβερνήτης ανακοίνωσε προ 4ετίας το σχέδιο δημόσια, τα μέλη της κοινότητας του επιτέθηκαν και κατέστρεψαν το αυτοκίνητό του. Η αστυνομία έπρεπε να τον διασώσει και το πλάνο της εξόρυξης σταμάτησε προσωρινά. Τώρα το ενδιαφέρον των εταιρειών έχει προκύψει εκ νέου. Πλησιάζουν διακριτικά τις οικογένειες της περιοχής μία μετά την άλλη, προσφέροντας χρήματα για τα δικαιώματα των κοιτασμάτων ή τους πληρώνουν για να μετακομίσουν. Ο κόσμος που οργανώνεται ενάντια στο ορυχείο, δεν μπορούν να βεβαιώσουν με ακρίβεια πότε θα ξεκινήσουν οι εργασίες, ή ποιες πολυεθνικές επενδύουν στο σχέδιο, οπότε επικεντρώνονται στο χτίσιμο της λαϊκής αντίστασης.

Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι πως οποιοδήποτε ορυχείο στην περιοχή θα μόλυνε την λίμνη, η οποία έχει παραμείνει καθαρή για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα ακριβώς λόγω της παρουσίας των παραδοσιακών κοινοτήτων των  Μαπούτσε γύρω από αυτή. «Αντίθετα με την κοινωνία των Δυτικών», εξηγεί ο Jose Llanquileo, «οι Μαπούτσε δεν βλέπουν τον άνθρωπο ως το κέντρο του κόσμου. Δεν πιστεύουμε πως οι άνθρωποι είναι το τέλειο είδος που μπορεί να κυριαρχεί πάνω σε όλα τα άλλα. Καταλαβαίνουμε πως είμαστε απλά ένα κομμάτι του κόσμου» Η λίμνη Lieu Lieu είναι ιδιαίτερα σημαντική για τις κοινότητες γύρω από αυτή γιατί «στη λίμνη ψαρεύουμε. Με αυτά τα ψάρια ταΐζουμε τις οικογένειές μας.»

Οι εξορύξεις έχουν ήδη καταστρέψει το περιβάλλον στο βόρειο τμήμα της Χιλής. Θα ήταν καταστροφικό εις διπλούν αν αυτή η καταστροφή χτυπούσε και τη λίμνη Lieu Lieu, λόγω της μεγάλης επιτυχίας των αγώνων των τοπικών κοινοτήτων για την προστασία του περιβάλλοντος, με την απομάκρυνση των φυτωρίων, την αποκατάσταση της τροφικής επάρκειας και ανεξαρτησίας και την υποστήριξη της επανεμφάνισης των ντόπιων ειδών δέντρων. Επειδή οι επενδυτές και όσοι αναπτύσσουν το πλάνο κινούνται με τόση μυστικότητα είναι  δύσκολο να βρεθεί ο πλέον κατάλληλος τρόπος  για την αντίσταση στα σχέδιά τους, αλλά προς το παρόν οι ακτιβιστές διαδίδουν το νέο για το πλάνο εξόρυξης και ετοιμάζονται να μπλοκάρουν οποιαδήποτε προσπάθεια να αρχίσουν οι εργασίες, πατώντας στη συλλογική δυναμική που προκύπτει σαν άμεσο αποτέλεσμα των χρόνιων αγώνων για ανεξαρτησία

«Σήμερα ο κλήρος πέφτει σε εμάς να αγωνιστούμε.» λέει ο Mauricio Huaquillao, ένας άλλος φυλακισμένος Μαπούτσε απεργός πείνας, που αντιμετωπίζει πιθανή καταδίκη 80 χρόνων. «Ενάντια στις πολυεθνικές, τις εταιρείες υλοτόμησης και τις εταιρείες εξόρυξης που απειλούν το λιγοστό χώρο που μας έχει απομείνει.»

Ο αγώνας των Μαπούτσε είναι ακόμα πολύ μακριά από το τέλος του. Αντιστάθηκαν στον αποικιοκρατία για 500 χρόνια, κατορθώνοντας ήδη ένα σημαντικό αριθμό νικών. Αρνούμενοι να υποκύψουν στη «θεσμικότητα» του Χιλιανού κράτους, αποκαλύπτουν τις σχέσεις μεταξύ της αποικιοκρατίας, των διεθνών οικονομικών συμφερόντων, της αστυνομικής βίας από τη μια και από την άλλη τη σχέση της ανεξαρτησίας στην εύρεση τροφής, της ελευθερίας, της υγείας και του περιβάλλοντος. Τι θα μπορούσαν να σημαίνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ή η δημοκρατία εντός του κράτος και τον καπιταλισμό; Όπως το θέτει ο Jose Llanquileo « Έκλεψαν τη γη μας. Πως μπορούμε να έχουμε διάλογο μαζί τους;»

Οι Μαπούτσε δεν είναι η χαμηλότερη κοινωνική τάξη της Χιλιανής κοινωνίας. Είναι ένας λαός από μόνοι τους και θα λύσουν τα προβλήματα της φτώχιας, της πείνας, της καταστροφής του περιβάλλοντος και των δικαστικών διώξεων μόνοι τους, ανακτώντας τα παραδοσιακά εδάφη τους και τον τρόπο ζωής τους και κερδίζοντας ανεξαρτησία σε οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό και πνευματικό επίπεδο. Έχουν μια σκληρή μάχη να δώσουν ενάντια στο διεθνές σύμπλεγμα των επενδυτών και των όσων εκμεταλλεύονται τον φυσικό πλούτο καθώς και την καλά στημένη αντιτρομοκρατική πολιτική του κράτους. Αλλά οι Μαπούτσε έχουν νικήσει και πιο δυνατούς αντιπάλους παλιότερα. Όπως οι ίδιοι λένε marichi weu. «Δέκα φορές ακόμα θα νικήσουμε.»

Όποιος θέλει να βοηθήσει με χρήματα το στήσιμο του ραδιοφωνικού σταθμού των Μαπούτσε μπορεί να το κάνει μέσω αυτής της σελίδας http://littleblackcart.com/index.php?main_page=product_info&products_id=596

Πηγές: http://www.counterpunch.org/severino10012010.html

http://chileboliviawalmapu.wordpress.com/