Γίνεται, εντός της ίδιας χώρας, να εφαρμόζονται ταυτόχρονα πολλαπλά συστήματα δικαιοσύνης; Κι όμως, η Βολιβία, πρωτοπόρα στην αναγνώριση δικαιωμάτων των αυτοχθόνων λαών, απαντά πως ναι.
Από δω και πέρα, οι πολίτες της Βολιβίας μπορούν να επιλέξουν για την επίλυση των δικαστικών διαμαχών τους είτε την τακτική, είτε την κοινοτική δικαιοσύνη.
Ο Νόμος της Deslinde juridiccional που ψηφίστηκε το Δεκέμβρη του 2010 αναγνωρίζει το δικαίωμα στις Αρχές των αυτοχθόνων πληθυσμών να εφαρμόζουν το δικό τους Κοινοτικό Δίκαιο. Μια δικαιοσύνη που παρέχεται γρήγορα και δωρεάν και που τα κινήματα των αυτοχθόνων έχουν αναδείξει εδώ και καιρό ως αποτελεσματική, αφού ο στόχος της δεν είναι ο αποκλεισμός του ενόχου αλλά η επιβολή κυρώσεων για το αδίκημά του και στη συνέχεια η επανενσωμάτωσή του στην κοινότητα.
Τη συνέντευξη που ακολουθεί πήρε η δημοσιογράφος Cristina L’Homme από τον Claude Le Gouill, νεαρό Γάλλο που ζει εδώ και έξη χρόνια στο βόριο Potosi ενώ μελετά την πολιτική οργάνωση και την ανάληψη εξουσίας από κοινότητες αυτοχθόνων.
Cristina L’Homme: Σε ποιες συνθήκες ψηφίστηκε ο νόμος που αναγνωρίζει το κοινοτικό δίκαιο ισότιμο προς το τακτικό δίκαιο;
Claude Le Gouill: Η αργοπορία της κρατικής δικαιοσύνης, η διαφθορά της αστυνομίας και των δικαστών, αλλά επίσης η ανικανότητα του Βολιβιανού κράτους να προσεγγίσει τις κοινότητες αυτοχθόνων, έσπρωξαν τους τελευταίους να διατηρήσουν το δικό τους σύστημα κοινοτικού δικαίου, που είναι βασισμένο σε αξίες πολλών χιλιετιών (που ωστόσο έχει επηρεαστεί και από την αποικιοκρατία και τον καθολικισμό), και που είναι άμεση, δωρεάν και ταχύτατη.
Ο νέος νόμος του Deslinde juridiccional αποδεικνύει ότι το κράτος αποδέχεται να έχουν οι τοπικές Αρχές αυτοχθόνων το δικαίωμα να εφαρμόζουν τη δική τους δικαιοσύνη χωρίς να χρειάζεται να επικαλούνται μια κρατική δομή. Έτσι, η κοινοτική δικαιοσύνη βρίσκεται σε ισοτιμία με την τακτική ως προς τη Συνταγματική ισχύ.
Οι δυο δικαιοσύνες είναι όμως ισότιμες στην εφαρμογή τους;
Όχι ακριβώς. Ο Νόμος λέει ότι η κοινοτική δικαιοσύνη μπορεί να δικάσει μόνο ελάσσονα αδικήματα. Σε περίπτωση βιασμού, δολοφονίας ή μοιχείας, το αδίκημα παραπέμπεται αυτόματα στην τακτική δικαιοσύνη. Με άλλα λόγια, οι δυο δικαιοσύνες είναι ίσες στα χαρτιά αλλά όχι στην πραγματικότητα.
Αυτό δεν έγινε αποδεκτό από τους αυτόχθονες λαούς και στη συγκέντρωση στο Conamao κατήγγειλαν την υποταγή της δικαιοσύνης τους στην τακτική δικαιοσύνη: για ποιο λόγο θεωρούνται ανίκανοι να διαχειριστούν σοβαρά αδικήματα; Πρόκειται για πεποίθηση αντίθετη με το βολιβιανό Σύνταγμα που ορίζει τις δυο δικαιοσύνες ως «ίσες».
Γιατί αυτή η διαφορά ανάμεσα στα ελάσσονα και στα μείζονα αδικήματα;
Επειδή όλη η αντιπολίτευση στον Evo Morales, που δεν ανέχεται την ιδέα ότι μια κοινοτική δικαιοσύνη μπορεί να αναγνωρίζεται, κραυγάζει παντού ότι η κοινοτική δικαιοσύνη αρκείται σε καταχρηστικά λιντσαρίσματα και καταδίκες σε θάνατο, κάτι που είναι εντελώς ανυπόστατο.
Τα λιντσαρίσματα που προκάλεσαν τα σκάνδαλα έγιναν σε αστικές ζώνες. Αυτές οι πράξεις, που τις περισσότερες φορές γεννιούνται αυθόρμητα, συγκεντρώνουν άτομα που καταγγέλλουν τη διαφθορά της αστυνομίας, της δικαιοσύνης και του Κράτους και που δεν έχουν εμπιστοσύνη στην τακτική δικαιοσύνη.
Το λιντσάρισμα, σε αυτά τα πλαίσια, είναι αμιγώς συμβολική πράξη που στην ουσία της εκφράζει την απόρριψη της διεφθαρμένης δικαιοσύνης. Αλλά το MAS, το κόμμα του Evo Morales, φοβήθηκε την αντιπολίτευση και έτσι περιόρισε την κοινοτική δικαιοσύνη στα ελάσσονα αδικήματα.
Και πώς γίνεται στην πράξη; Για παράδειγμα, μπορούμε να καταθέσουμε μήνυση δυο φορές (στις δυο αναγνωρισμένες δικαιοσύνες);
Όχι. Μπορείς να ενταχθείς μόνο στο ένα σύστημα δικαιοσύνης και όχι στα δύο για το ίδιο αδίκημα. Για παράδειγμα, γνωρίζω μια περίπτωση που στη διάρκεια μιας Tinku, μιας τελετής μάχης, ένας νεαρός 20 χρονών σκότωσε έναν άλλον 18 χρονών. Η οικογένεια του δολοφόνου είχε πολλά χρήματα, βρήκε πολύ καλό δικηγόρο και ήθελε να απευθυνθεί στην τακτική δικαιοσύνη, αλλά η οικογένεια του θύματος, φτωχή, δεν είχε δικηγόρο κι έτσι μπορούσε μόνο να απευθυνθεί στην κοινοτική δικαιοσύνη.
Με άλλα λόγια, οι δυο αυτές δικαιοσύνες βρέθηκαν αντιμέτωπες. Τελικά, η κοινοτική δικαιοσύνη επικράτησε επειδή η οικογένεια του θύματος ζήτησε επίσημα την παύση της διαδικασίας στην τακτική δικαιοσύνη, προβάλλοντας το γεγονός ότι δεδομένου ότι δεν είχαν δικηγόρο, εκείνη θα τους άφηνε ιδιαίτερα ευάλωτους στις αποφάσεις της και θα ήταν εκ των πραγμάτων άδικη.
Πώς λειτουργεί αυτή η κοινοτική δικαιοσύνη;
Βασίζεται σε τρεις κανόνες: Ama Sua, Ama Qella και Ama Llulla, που σημαίνει μην είσαι κλέφτης, μην είσαι ψεύτης, μην είσαι τεμπέλης. Η βάση της κοινοτικής δικαιοσύνης είναι ο ένοχος να μπορεί να αναγνωρίζει το λάθος του. Οι παραδοσιακές Αρχές εφαρμόζουν αυτή τη δικαιοσύνη.
Η φιλοσοφία της κοινοτικής δικαιοσύνης βασίζεται στην ιδέα ότι οι Αρχές οφείλουν να διαφυλάξουν την κοινωνική αρμονία και να αποτρέπουν τη διακοπή σχέσεων ανάμεσα στα άτομα διότι όλοι χρειάζονται όλους τους άλλους.
Αν κάποιος διέπραξε κάτι μεμπτό, πρέπει να το αναγνωρίσει, να δεχθεί τις κυρώσεις και μετά να επανέλθει στην κοινότητα. Οι δικαστικές Αρχές οφείλουν επίσης να φροντίζουν ώστε η κοινότητα των ανθρώπων να βρίσκεται σε αρμονία με τη φύση. Μια τοποθέτηση «οικολογική», πολύ πριν εμφανιστεί ο όρος… Να βρεις λύση και να ξαναβρείς την αρμονία: αυτά είναι τα θεμέλια της κοινοτικής δικαιοσύνης.
Από πόσα άτομα αποτελείται μια Αρχή;
Η κάθε κοινότητα έχει διαφορετική οργάνωση. Σε μια κοινότητα με αυτόχθονες, υπάρχει μια δικαστική Αρχή. Στο Ayllu όπου εργάζομαι, η δικαστική Αρχή αποτελείται από δέκα άτομα που συγκεντρώνονται κάθε Κυριακή. Τα μέλη της κοινότητας πηγαίνουν τότε για να εκθέσουν τα προβλήματά τους.
Τις περισσότερες φορές, πρόκειται για κτηματικά, ο ένας κατηγορεί τον άλλον ότι του έκλεψε μερικά μέτρα γης στο χωράφι με τις πατάτες. Οι δέκα αναλαμβάνουν να διεξάγουν έρευνα, να ελέγχουν τους τίτλους ιδιοκτησίας, να δουν ποιος έχει δίκιο και να βρουν μια λύση. Όλη η κοινότητα συμμετέχει στη συζήτηση και εν τέλει αποφασίζει για μια συναινετική λύση. Η Αρχή οφείλει να ακολουθεί αυτή τη συναίνεση.
Αν δε βρεθεί λύση έτσι, απευθύνονται στην ανώτερη Αρχή. Δηλαδή στην Αρχή του Ayllu (ένα σύνολο κοινοτήτων συγκροτούν ένα Ayllu), στη Marka (ένα σύνολο από Ayllu συγκροτεί μια Marka) ή ακόμα στο έθνος.
Οι δικαστικές κοινοτικές Αρχές χρωστούν κατά κάποιον τρόπο στον πληθυσμό. Αν δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους παραπέμπονται κι αυτές και έχουν κυρώσεις. Έχω παρακολουθήσει συγκέντρωση όπου η δικαστική Αρχή του Ayllu δέχθηκε κυρώσεις επειδή άφησε να αναπτυχθεί σαν γάγγραινα μια σύγκρουση ανάμεσα σε δυο οικογένειες.
Πώς διεξάγεται μια συνέλευση;
Όλοι όσοι συμμετέχουν στις κοινοτικές συνελεύσεις μασούν φύλλα κόκας. Αυτό αποδίδει στη συνέλευση μια πολύ ισχυρή εθιμοτυπική ταυτότητα διότι το σύνολο της κοινότητας μοιράζεται την τελετή. Αυτή η τελετουργική σκηνοθεσία συμβολίζει, σύμφωνα με πολλούς ανθρωπολόγους, την παρουσία προγονικών πνευμάτων και της Pacha Mama, του πνεύματος δηλαδή της Μητέρας-Γης. Στην κοσμοθεωρία των Άνδεων, η ψυχή των προγόνων, η Pacha Mama, με τον κόσμο των ζωντανών, συγκροτούν ένα αδιάσπαστο σύνολο.
Ποιες κυρώσεις εφαρμόζονται;
Στη δική μου κοινότητα που είναι πολύ φτωχή, η κύρωση και τιμωρία αποδίδονται συνήθως με το μαστίγιο και τη βέργα, σύμβολα της εξουσίας και της Αρχής. Τρία μαστιγώματα. Ο αριθμός τρία είναι ισχυρό σύμβολο που διέπει τον κόσμο των Άνδεων (διαίρεση του σύμπαντος, κανόνες δικαιοσύνης…). Αλλού, οι κυρώσεις είναι πρόστιμα ή σε είδος: κοινοτικές εργασίες, χτίσιμο ή καθαριότητα σχολείου, όργωμα του χωραφιού…
Αν το παράπτωμα είναι πολύ ισχυρό και η επάνοδος του κατηγορουμένου θεωρείται αδύνατη (σε περίπτωση δολοφονίας, βιασμού, μοιχείας), πρέπει να αποχωριστεί. Το άτομο έτσι διώχνεται εκτός κοινότητας. Στο παρελθόν, και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, η θανατική ποινή μπορούσε να εφαρμοστεί, αλλά πλέον έχει απαγορευτεί από το Νόμο.
Μετάφραση άρθρου στην ιστοσελίδα του Rue89 που δημοσιεύτηκε στις 3 Μαρτίου 2011