Ι. Η Χιλή έχει και πάλι πληγεί από σεισμό αποκαλυπτικού μεγέθους, όπως και το 1938, το 1960 και το 1985. Με την ακρίβεια ελβετικού ρολογιού, το κέντρο και το νότιο τμήμα της χώρας πλήττεται κάθε 25 χρόνια από σεισμική δραστηριότητα, φέρνοντάς τη χώρα σε κατάσταση ισχυρού συγκινησιακού σοκ. Ο σεισμός που είδαμε στις 27 Φεβρουαρίου ήταν από τους πιο ισχυρούς που έχουν καταγραφεί στην ιστορία – 8,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ, 9 της κλίμακας Mercalli.
Η αγωνία του να μην γνωρίζουμε τίποτα για τους αγαπημένους μας, του ότι δεν είμαστε σε θέση να επικοινωνήσουμε μαζί τους, ακολούθησε την καταστροφή, την απομόνωση, το θάνατο και την εξαφάνιση πολλών ανθρώπων. Η ανικανότητα αυτή επισκιάζει την καρδιά μας. Ο αριθμός των νεκρών ανέρχεται σήμερα σε περίπου 700 – ορισμένοι λένε ότι αναμένεται να είναι 2000, όταν θα έχουμε τελικά την πλήρη εικόνα της καταστροφής. Τίποτα δεν είναι ακόμη γνωστό για την κατάσταση στις πληγείσες επαρχίες Maule και Bio Bio. Όταν οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να μιλούν για περίπου 300 νεκρούς, μαθεύτηκε ότι το τσουνάμι στην Constitución κατάπιε περίπου 350 κατοίκους, διπλασιάζοντας έτσι τον αριθμό των νεκρών. Και ξέρουμε τώρα ότι υπάρχουν και άλλες περιοχές που επλήγησαν από τα τσουνάμι, αλλά ακόμη η έκταση των ζημιών είναι ακόμη άγνωστη.
Οι συνέπειες του σεισμού αυτού για το λαό της Χιλής είναι τρομακτικές. Εκτιμάται ότι 2.000,0000 άνθρωποι έχασαν τα σπίτια τους και βρίσκονται κυριολεκτικά στους δρόμους. Μιλάμε για το πάνω από το 10% του συνολικού πληθυσμού, το οποίο μάς δίνει μια ιδέα για το δύσκολο έργο της ανασυγκρότησης που έχουμε μπροστά μας.
II.
Πολλά έχουν ειπωθεί για τις διαφορές μεταξύ της Χιλής και της Αϊτής – η αδελφή μας δημοκρατία της Καραϊβικής είχε πολύ υψηλότερο αριθμό θανάτων (300.000) και πολύ μεγαλύτερες ζημιές, τόσο με απόλυτους όσο και με σχετικούς όρους. Έγινε λόγος για γεωλογικές και σεισμολογικές αιτίες, όπως για το μεγαλύτερο βάθος του επίκεντρου και της περιοχής όπου συνέβη, κάτι που σίγουρα έπαιξε ένα πολύ σαφή ρόλο. Αλλά, πάνω απ ‘ όλα, θα πρέπει να εξετάσουμε την πολιτική, κοινωνική και οικονομική πλευρά του ζητήματος, του γιατί ένας σεισμός μεγαλύτερου μεγέθους όπως αυτός στη Χιλή είχε πολύ μικρότερο αντίκτυπο.
Η Χιλή, πράγματι, δύσκολα μπορεί να συγκριθεί με την Αϊτή: έχει πολύ καλύτερη υποδομή, είναι πολύ πιο λίγο εξαρτημένη και η οικονομία της είναι πιο αναπτυγμένη από ό,τι της Αϊτής ( ενώ η Αϊτή είναι μια ακραία περίπτωση, στο πλαίσιο της Λατινικής Αμερικής, η Χιλή έχει απολαύσει μισό αιώνα εθνικών αναπτυξιακών καθεστώτων που έβαλαν τη σφραγίδα τους μέχρι και σήμερα) καθώς και μια πολύ καλύτερη ικανότητα αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών από τα θεσμικά της όργανα. Η φτώχεια στη Χιλή δεν έχει αγγίξει επίπεδα αθλιότητας όπως στην Αϊτή, όπου ο πληθυσμός στα προάστια της πρωτεύουσας είναι υποχρεωμένος να φτιάχνει κουλουράκια από λάσπη για να ξεγελάσει την πείνα του. Προφανώς, τίποτε από όλα αυτά δεν οφείλεται σε κάποιο είδος ( ουσιαστικά ανύπαρκτης ) χιλιανής “υπεροχής”, για την οποία έχουν ήδη έχουν μιλήσει τοπικοί σωβινιστές κάνοντας συγκρίσεις που είναι τόσο λανθασμένες όσο και μισητές (όπως “οι Χιλιανοί εργάζονται πιο σκληρά, είναι πιο πολυμήχανοι, πιο…, πιο…) αλλά οφείλεται κυρίως στη διαφορετική ιστορία των δύο δημοκρατιών – ιστορία με τόσες αποκλίσεις, ακόμη και από την περίοδο της αποικιοκρατίας, καθώς και το γεγονός ότι η Χιλή δεν είχε ποτέ μετατραπεί σε χώρα-φυτεία, σε χώρα maquiladora ( πλήρως ελεγχόμενη), ούτε κατακτήθηκε ποτέ άμεσα ή λεηλατήθηκε από τις ΗΠΑ. Η Χιλή είναι, επίσης, μια χώρα με μεγάλο σεισμικό ιστορικό , γεγονός που αποτελεί “πλεονέκτημα” της απέναντι στην Αϊτή.
III.
Ακόμα και έτσι, έχει γίνει λίγη συζήτηση για τις ομοιότητες τους. Η πιο προφανής είναι ότι εκείνοι που υποφέρουν περισσότερο είναι οι φτωχοί. Ακόμα κι αν ένας σεισμός χτυπάει τον καθένα εξίσου, μερικοί είναι καλύτερα προετοιμασμένοι από άλλους όσο αφορά στην αντιμετώπιση των σεισμών, στα αποτελέσματα τους και στις δυσκολίες που ακολουθούν. Η Χιλή, δεν αποτελεί εξαίρεση του κανόνα και αυτοί που πλήττονται περισσότερο είναι οι λαϊκές γειτονιές, όπου τα σπίτια είναι άσχημα φτιαγμένα από τούβλα ξεραμένα στον ήλιο. Εξάλλου, γνωρίζουμε από αξιόπιστες μαρτυρίες ότι οι ενισχύσεις στους φτωχούς δήμους έφτασαν αργά και είναι τόσο ανεπαρκείς – οι περιοχές αυτές δεν αποτελούν προτεραιότητα για κανέναν- ακόμη κι αν είναι οι τομείς εκείνοι στους οποίους πρέπει να επικεντρωθεί κάθε προσπάθεια λόγω των επισφαλών συνθηκών ζωής των κατοίκων τους.
Δεύτερον, πολλές από τις καταστροφές οφείλονται στην ανεπαρκή υποδομή. Μετά το μεγάλο σεισμό που έπληξε το ήμισυ της χώρας το 1985, υπήρξε μια κάποια συνειδητοποίηση της ανάγκης δημιουργίας υποδομών που να μπορούν να αντέχουν τα χτυπήματα ενός τέτοιου τεκτονικού σεισμού σε μια ενεργή σεισμικά περιοχή, όπως η Χιλή. Ωστόσο, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, η Concertación(1), η οποία συνέχισε το καταστροφικό νεοφιλελεύθερο μοντέλο που κληρονόμησε από τη δικτατορία, εμβαθύνοντάς το, άρχισε με την ιδιωτικοποίηση και την ανάθεση των δημοσίων έργων σε εξωτερικές μη κρατικές εταιρείες (πολλές από τις οποίες είναι πολυεθνικές επιχειρήσεις) οι οποίες δεν πρόκειται ποτέ να λογοδοτήσουν για τις γέφυρες, τους αυτοκινητόδρομους και τους δρόμους η καταστροφή των οποίων έχει ακινητοποιήσει τη χώρα, αφήνοντας χιλιάδες εγκαταλελειμμένους και απομονωμένους. Πρέπει να σημειωθεί ότι πολλά από τα έργα που υλοποιήθηκαν από το Τμήμα Δημοσίων Έργων πριν από αρκετές δεκαετίες είναι ακόμα όρθια, ενώ δρόμοι που κατασκευάστηκαν λίγα μόνο χρόνια πριν κατέρρευσαν σαν τραπουλόχαρτα, παρά το τεράστιο κόστος τους. Μπορώ να βεβαιώσω προσωπικά το εύθραυστο αυτών των εργοταξίων και την αιτία του: στις αρχές του 2003 εργαζόμουν στην κατασκευή της λεωφόρου Ρανκάγουα στο Ντονίουε. Όταν ο γεωλόγος συνέστησε εκκαθάριση 1,80 μέτρων, 2 μ. σε ορισμένα τμήματα, λόγω του ασταθούς εδάφους, προκειμένου να μειωθούν οι δαπάνες, η κατασκευαστική JCB διατάχθηκε να μη σκάψει βαθύτερα από 30 εκατοστά. Γνωρίζαμε ότι οι δρόμοι αυτοί δεν θα διαρκούσαν περισσότερο από 10 χρόνια. Τώρα ο σεισμός προσφέρει ένα βολικό άλλοθι για να εξηγήσουν την καταστροφή τους, αλλά το γεγονός ότι η δημόσια υποδομή παραμένει όρθια, ενώ η ιδιωτικοποιημένη υποδομή έχει καταρρεύσει, είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός.
Το ίδιο ισχύει και για τη στέγαση. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’90, με το σκάνδαλο των σπιτιών COPEVA [2], όταν τα σπίτια μετά από λίγους μήνες από την κατασκευή τους άρχισαν να ραγίζουν και να υπάρχουν διαρροές, με τους ιδιοκτήτες να πρέπει να τυλίγουν τα σπίτια με πλαστικά καλύμματα για να περάσουν τον χειμώνα (και με πολλά να κατεδαφίζονται λίγο μετά), είναι σαφές ότι η (αντι)κοινωνική στεγαστική πολιτική της χώρας – και η στέγαση σε γενικές γραμμές – είναι ακριβώς μια επιχείρηση για τους καπιταλιστές του στεγαστικού τομέα. Μια επιχείρηση, εξάλλου, που διευκολύνθηκε από κάθε λογής διαφθορά και αμέλεια από τις ίδιες τις κυβερνήσεις της Concertación, ορισμένα μέλη των οποίων συμμετείχαν άμεσα σε αυτή την επικερδή επιχείρηση. Να θυμίσουμε ότι το σκάνδαλο COPEVA συνδέθηκε με το όνομα του χριστιανοδημοκράτη υπουργού Εσωτερικών, Πέρεθ Γιόμα. Σήμερα βλέπουμε πολλά σύγχρονα κτίρια, πολλά οικιστικά συγκροτήματα στα οποία μένουν άνθρωποι οι οποίοι με μεγάλες θυσίες είχαν καταφέρει να κάνουν πράξη “το όνειρό τους για την ιδιοκτησία ενός σπιτιού”, να κείτονται στη γη, ή να έχουν σοβαρές δομικές ζημιές καθιστώντας τα σπίτια αυτά πλήρως ακατοίκητα. Η πιο δραματική περίπτωση ήταν αυτή ενός 15όροφου κτιρίου που κατέρρευσε στην Concepción με περίπου 100 άτομα στο εσωτερικό του. Ένα νέο κτίριο, με διαμερίσματα ακόμη προς πώληση. Είναι αλήθεια ότι ένας τόσο ισχυρός σεισμός θα προκαλέσει σε κάθε περίπτωση τόσο μεγάλες και αρκετές ζημιές και δεν μπορεί ποτέ να γίνει κάτι για να αποφευχθούν θύματα, αλλά πώς στο καλό μπορούμε να δικαιολογήσουμε το γεγονός ότι οι πιο πρόσφατες κατασκευές είναι αυτές που έπαθαν τις περισσότερες ζημιές;
Όπως και στην Αϊτή, έτσι και στην Χιλή είναι πιθανό ότι κανένας καπιταλιστής δεν πρόκειται να λογοδοτήσει ποτέ για τις εγκληματικές αυτές πράξεις. Συνεπώς, είναι απαραίτητο να κινητοποιηθούν οι πολίτες και να απαιτήσουν δικαιοσύνη, δεδομένου ότι η πολιτική της ιδιωτικοποίησης των δημοσίων έργων, της δημόσιας ιδιοκτησίας και των δρόμων είναι μια απροκάλυπτα εγκληματική πολιτική, όπως μάς δείχνει και ο ίδιος ο σεισμός. Ορισμένοι επίσημοι είναι σίγουρα υπεύθυνοι γι ‘αυτό και αν ο λαός δεν απαιτήσει μια απάντηση από αυτούς, ποτέ δεν θα θεωρηθούν υπεύθυνοι.
IV.
Μία άλλη ομοιότητα με την Αϊτή είναι η κατασταλτική αντιμετώπιση και στρατιωτικοποίηση της ανθρωπιστικής βοήθειας . Αν και οι δύο περιπτώσεις είναι προφανώς διαφορετικές (στην Αϊτή, η στρατιωτικοποίηση της ανθρωπιστικής βοήθεια χρησίμευσε για την κατοχύρωση της κατοχής της χώρας και της παράδοσής της ως σημαντικού γεωστρατηγικού θύλακα στις ΗΠΑ, κάτι που είναι απολύτως λογικό από τη στιγμή που το σχέδιο των ΗΠΑ για στρατιωτικοποιήση της περιοχής της Καραϊβικής και αναδιάρθρωσης της ηγεμονίας της στη Λατινική Αμερική βρίσκεται σε εφαρμογή) και στις δύο περιπτώσεις η υστερία για όσους “λεηλατούν” έχει χρησιμοποιηθεί για να δικαιολογήσει την παρουσία των ενόπλων δυνάμεων για να προστατευθούν τα συμφέροντα της ελίτ.
Στην Concepción, πολλοί άνθρωποι δεν έχουν δει κανενός είδους βοήθεια εδώ και πάνω από μιάμισι ημέρα (μετά την εκδήλωση του σεισμού). Αυτό αποτελεί μια μεγάλη αλήθεια στις εργατικές συνοικίες όπου μέχρι τώρα δεν έχει φτάσει παρά ελάχιστη ή καμιά βοήθεια. Έτσι από απελπισία, οι άνθρωποι καταφεύγουν απλώς στο πιο στοιχειώδες ένστικτό τους για να επιβιώσουν! Οι άνθρωποι πήγαν σε σούπερ-μάρκετ, βενζινάδικα και φαρμακεία για να πάρουν τα αναγκαία, κάτι για να θρέψουν τις οικογένειές τους. Ή θα έπρεπε οι άνθρωποι να μείναουν με τα χέρια σταυρωμένα, υπομένοντας την ταλαιπωρία, την πείνα και την δίψα, ενώ τα σούπερ μάρκετ ήταν γεμάτα από προϊόντα; Αυτοί ήταν οι απλοί άνθρωποι, ο απλός λαός – μητέρες, πατέρες, νέοι που πήραν χάρτινα κουτιά γάλα, ρύζι, ή ό,τι άλλο μπορούσαν να βρουν.
“Λεηλασία” φώναξαν οι Αρχές, ποινικοποιώντας το δίκαιο αίτημα, το δικαίωμα στη ζωή, το να φάει κάποιος, να σβήσει τη δίψα του, να φροντίσει τα παιδιά του. Πρόκειται για διαστρέβλωση του όλου ζητήματος σε σημείο που να λέγεται ότι δεν υπάρχει ανάγκη για “λεηλασίες”, ότι οι άνθρωποι κλέβουν μόνο είδη πολυτελείας, ηλεκτρικά είδη ή CDs και DVDs, όταν η αλήθεια είναι διαφορετική. Το μόνο που έλειπε στο τέλος ήταν να γίνουν στόχος στόχος κάποιες τράπεζες και η υστερία να γίνει απόλυτη. “Αποβράσματα”, φώναξαν, αποκαλώντας με αυτόν τον απάνθρωπο τρόπο μερικούς πεινασμένους και άπορους, μια λέξη που είναι πάντα τόσο εύκολη και έτοιμη να χρησιμοποιηθεί για να δικαιολογήσει τις δολοφονίες της αστυνομίας. Στην εποχή του Πινοσέτ ονομάζονταν “ανθρωποειδή” – σήμερα η λέξη άλλαξε αλλά η κατασταλτική πολιτική ιδέα είναι η ίδια.
Τα ίδια “αποβράσματα” της Νέας Ορλεάνης και του Πορτ-ο-Πρενς εμφανίζονται τώρα στους δρόμους της Concepción, και από την εποχή του πρώτου κιόλας εκλεγμένου προέδρου Σεμπαστιάν Πινιέρα, ο οποίος μαζί με την παρέα του στις τοπικές κυβερνήσεις, όπως η Δρ Ρυσελμπέργκε στην Concepción, σκανδαλίστηκαν από αυτές τις μικρές καταστροφές που έκαναν αυτοί οι άνθρωποι, κηρύσσοντας σεβαστή την ιδιοκτησία των μεγάλων αλυσίδων σουπερμάρκετ. Και ενώ η βοήθεια ερχόταν αργά, δεν υπήρξε πρόβλημα για την κινητοποίηση μερικών χιλιάδων στρατιωτών για την επιβολή στρατιωτικού νόμου στην Concepción. Παρ’ ότι δεν έφτανε βοήθεια σε νερό στα διψασμένα στόματα, δεν υπήρξε κανένα κόστος για να γεμίσουν νερό τις αντλίες νερού για να καταστείλουν τα “αποβράσματα” που “λεηλατούσαν” “τίμιες” επιχειρήσεις, όπως τη Λίντερ (Wal Mart) και τη Santa Isabel. Η κυβέρνηση κήρυξε την περιοχή σε κατάσταση πολιορκίας και απαγόρευσε την κυκλοφορία, ικανοποιώντας τη Δεξιά και τους μεγάλους και άλλους επιχειρηματίες, οι οποίοι, ενώ φλυαρούν περί “αλληλεγγύης”, δεν είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν ακόμα και μερικά πακέτα ρύζι από τα σούπερ μάρκετ τους στους ανθρώπους. Αυτό το μέτρο έχει να ληφθεί από το 1987 – δηλαδή, για όσους έχουν μνήμη, από την εποχή της δικτατορίας. Αυτό δείχνει ότι ορισμένες αυταρχικές συνήθειες δεν έχουν πεθάνει, ακόμα και μετά από δύο δεκαετίες «ελεγχόμενης δημοκρατίας».
Από τους… καλούς πολίτες ζητείται τώρα να κάνουν ουρές, να πεινούν και να διψούν και να παρουσιάζονται με τα παιδιά τους να κλαίνε. Η τάξη έχει αποκατασταθεί και πάλι χάρη στην στρατιωτική μπότα του καθεστώτος. Η ιδιωτική ιδιοκτησία μένει και πάλι ανέγγιχτη.
Είναι σε περιόδους κρίσης που το σύστημα δείχνει το πραγματικό του πρόσωπο. Και η Concepción, όπως και το Πορτ-ο-Πρενς, δείχνουν ξεκάθαρα και ανοικτά σε όλους τη σκληρότητά του – η ιδιοκτησία των καπιταλιστών είναι πιο σημαντική από τη ζωή και την ευημερία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων πιου βρίσκονται σε απελπιστική ανάγκη. Δεν είναι τυχαίο ότι ο καπιταλισμός περιγράφεται συχνά ως “άγριος”.
V.
Όμως, η Αϊτή και η Χιλή, ωστόσο, έχουν και μια άλλη ομοιότητα, διότι χρειάζεται να αναδειχτεί το βασικό ένστικτο της αλληλοβοήθειας που επιτρέπει στους ανθρώπους να επιβιώσουν, να προχωρήσουν και να γίνουν οι δίκαιοι παράγοντες στην ιστορία. Εναπόκειται στους λαϊκούς τομείς να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη αυτών των τάσεων προς την κατεύθυνση της λαϊκής οργάνωσης και της αλληλεγγύης, ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν και να προχωρήσουν πιο πέρα από το επίπεδο της απλής επιβίωσης. Έτσι ώστε να μπορέσουν να συμβάλλουν στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας, μιας κοινωνίας αλληλεγγύης, μιας ελευθεριακής κοινωνίας, που θα μπορεί να ανατρέψει το βαρύ φορτίο του ατομικισμού που μάς έχει φορτώσει αναγκαστικά το σκληρό νεοφιλελεύθερο πρότυπο που εφαρμόστηκε από τη δικτατορία και συνεχίζει να εφαρμόζεται περαιτέρω στα χέρια από την “ελεγχόμενη δημοκρατία”.
Ανάμεσα στα πολλά μηνύματα υποστήριξης που έλαβα από φίλους και συντρόφους αυτές τις οδυνηρές ώρες, θα ήθελα να σημειωθεί ιδιαίτερα ο καθόλου αμελητέος αριθμός των μηνυμάτων αλληλεγγύης που έλαβα από αδελφούς και αδελφές από την Αϊτή. Μέσα στον πόνο τους, εξακολουθούν να είναι σε θέση να έχουν χρόνο για να δείχνουν την αλληλεγγύη τους προς το λαό της Χιλής. Νιώσαμε τον πόνο τους, και τώρα αυτοί νιώθουν το δικό μας.
Μια συντρόφισσα από το Γκραντας (Grand’Anse) μού έγραψε αμέσως το Σάββατο: “Αγαπητέ Χοσέ Αντόνιο, εκτιμώ την αλληλεγγύη σου προς τον λαό της Αϊτής. Σήμερα νιώθω πολύ συγκινημένη από το βίαιο, καταστροφικό σεισμό στη Χιλή. Ελπίζω η οικογένειά σου να βγει από αυτό το σεισμό ζωντανή και υγιής και η χώρα σας να ανακάμψει γρήγορα. Είμαστε έτοιμοι να μοιραστούμε τα λίγα που έχουμε μαζί σας, εάν είναι απαραίτητο.
Maxime Roumer”.
Μηνύματα σαν αυτό μού θυμίζουν ότι η αλληλεγγύη είναι η τρυφερότητα των λαών.
José Antonio Gutiérrez D.
1 Μάρτη 2010
Σημειώσεις της μετάφρασης:
1. Η Concertación είναι ο συνασπισμός που κυβερνά τη Χιλή μετά την πτώση του στρατιωτικού καθεστώτος που το 1990. 2. Το 1997, σπίτια χτισμένα από την κυβερνητική COPEVA, στη Villa Los Puertos κατέρρευσαν μετά από σφοδρές βροχοπτώσεις και άφησαν 1.000 ανθρώπους άστεγους.